Polecamy wybór opowieści o duchach, szaleństwie i rodzinnych tajemnicach pióra jednego z najwybitniejszych pisarzy przełomu XIX i XX wieku. Henry James (urodzony 15 kwietnia 1843 w Nowym Jorku, zmarły 28 lutego 1916 w Londynie) tworzył na styku dwóch kultur, amerykańskiej i brytyjskiej, i dwóch epok literackich, realizmu i modernizmu.
Był synem Henry’ego Jamesa seniora, teologa, popularyzatora idei Emanuela Swedenborga w USA i bratem Williama Jamesa, filozofa i psychologa. We wrześniu 1862 roku zapisał się na wydział prawa Uniwersytetu Harvarda, który później porzucił, poświęcając się twórczości literackiej. Pierwszą nowelę opublikował anonimowo w 1864 roku. „The Story of the Year”, jego pierwsze podpisane opowiadanie, ukazało się w marcu 1865 roku w „Atlantic Monthly”. Od lutego 1869 do wiosny 1870 James podróżował po Europie. Po powrocie do Cambridge opublikował „Watch And Ward”.
Po wybuchu I wojny światowej 71-letni pisarz, mimo coraz większych problemów ze zdrowiem, zaangażował się w sprawy publiczne, nie tylko pisząc eseje poświęcone aktualnym sprawom, lecz także odwiedzając szpitale jako wolontariusz. 28 lipca 1915 roku przyjął obywatelstwo brytyjskie, a 1 stycznia 1916 roku został odznaczony przez króla Jerzego V orderem za zasługi. Zmarł dwa miesiące później, 28 lutego w Londynie, po przebyciu udaru i zapaleniu płuc.
Jego twórczość dzieli się na trzy okresy. W pierwszym skupiał się na Amerykanach, w drugim opisywał angielskie społeczeństwo , w trzecim pisał najbardziej złożone powieści (na przykład „Ambasadorowie” o europejskim i amerykańskim społeczeństwie).
Był zafascynowany różnicami pomiędzy Europejczykami i Amerykanami. Przez kilka lat dzielił czas między dwoma brzegami Atlantyku, aż wreszcie w 1876 roku na stałe przeniósł się do Europy.
Do końca życia odbył już tylko dwie podróże do Ameryki. Na starym kontynencie spotykał sławnych artystów, między innymi Zolę, Daudeta, Maupassanta i Turgieniewa. Poznawał i badał uparcie życie i mentalność ludzi zza oceanu oraz z Paryża i Londynu.
Ma w swoim dorobku nie tylko wnikliwe, mistrzowskie powieści psychologiczne („Amerykanin”, „Daisy Miller”, „Bostończycy”, „Dom na placu Waszyngtona”, „Skrzydła gołębicy”, „W kleszczach lęku”), lecz również liczne opowiadania grozy, których zestaw znalazł się w najnowszym wyborze. Najsłynniejsze z nich, „Nacisk śruby” (ang. „The Turn of the Screw”, 1898), jest prawdopodobnie najczęściej analizowanym, interpretowanym i omawianym opowiadaniem o duchach w dziejach literatury. Była to, dodajmy przy okazji, książka uwielbiana przez Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i Stephena Kinga. Powieść po raz pierwszy ukazała się w „Collier’s Weekly” w dwunastu odcinkach.
„Nacisk śruby” jest gotycką opowieścią o młodej, niespełnionej seksualnie guwernantce (jedna z możliwych współczesnych interpretacji), popadającej w psychozę w wiejskim domiszczu, narzucającej ją całemu otoczeniu, przekonanej, że jakieś tajemnicze siły prześladują i nawiedzają dwójkę dzieci znajdujących się pod jej opieką. Dzieci (sieroty), nawiasem mówiąc, twierdzą, że duchów nie widziały, a pozostałe osoby zaprzeczają ich istnieniu.
Henry James miał zamiar napisać zwyczajną „ghost story”, konwencjonalną opowieść o duchach, jakich powstawało wówczas mnóstwo, jednak w trakcie pisania – czego ponoć sam się nie spodziewał – wyszła mu rzecz o wiele bardziej ambitna i o wiele bardziej przerażająca, niż wywoływane na stronicach tej opowieści duchy. Tak naprawdę rzecz o istocie zła. Stąd opinie, że nowela „The Turn of the Screw” jest jednym z największych utworów Henry’ego Jamesa, choć objętościowo dość skromnych, utwór ciekawy pod wieloma względami, także literackimi, psychologicznymi, psychoanalitycznymi i metafizycznymi. Potencjał tego arcydzieła, mimo że od jego publikacji minęło już ponad 125 lat, jest dopiero odkrywany.
Autor nie narzuca odbiorcy odpowiedzi na pytanie: czy duchy istnieją? Nowela, a raczej 172-stronicowa minipowieść „Nacisk śruby” (ten tytułowy zwrot frazeologiczny również budził sporo kontrowersji), jedna z najsłynniejszych w dziejach literatury światowej, nie przestaje do dziś inspirować, straszyć, zadziwiać i prowokować, skłaniać do różnych odczytań. Zachęciła do inscenizacji twórców teatru, baletu, filmu, opery, projektantów gier komputerowych, stawiała wyzwania krytykom literackim, psychologom i tłumaczom. W Polsce nowela „The Turn of the Screw” wydana została w 1959 roku najpierw jako „W kleszczach lęku” (w tłumaczeniu Witolda Pospieszała, który nie oddawał jednak „mechanicznego” znaczenia grozy zawartej w tytule), później jako „Dokręcanie śruby” (w tłumaczeniu Jacka Dehnela w 2015 roku), a obecnie w wersji „Nacisk śruby” w przekładzie Jerzego Łozińskiego. Ten horror – jak wspomnieliśmy, jeden z najczęściej interpretowanych przez literaturoznawców – w dalszym ciągu jest otwarty na wiele odczytań.
Rekomendowana przez nas książka zawiera także inne utwory pisarza: „Radosny zaułek”, „Upiorny czynsz”, „Sir Edmund Orme”, „Ołtarz zmarłych”, „Ostatni z Valeriów”.
Oprócz powieści i opowiadań Henry James publikował również eseje krytycznoliterackie, książki podróżnicze i sztuki teatralne.
Do niedawna pisało się o Jamesie, że to pisarz miniony, uważano, że jego dorobek to rzecz zamknięta i mało atrakcyjna dla współczesnych czytelników. Jednak teraz krytycy i znawcy literatury odkrywają go na nowo. Dzieło Henry’ego Jamesa, jak się okazuje, to nadal niewyczerpane źródło interpretacji. Spojrzenie pisarza na więzi międzyludzkie i na umysł zaplątany w sieć społecznych relacji intryguje i zaskakuje psychologiczną celnością, a forma jego utworów wciąż jest bardzo nowoczesna.
Henry James, „Nacisk śruby i inne opowieści o duchach”. Przełożył Jerzy Łoziński. Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2024. Stron 424, oprawa twarda z obwolutą. Premiera 23 stycznia 2024. Książkę można zamówić z rabatem w księgarni internetowej na stronie https://sklep.zysk.com.pl/nacisk-sruby-i-inne-opowiesci-o-duchach.html. Dzięki przychylności Wydawcy mamy dla Was już teraz 2 egzemplarze tej książki. Poniżej nasz tradycyjny Konkurs Czytelniczy.
KONKURS CZYTELNICZY
Dzięki uprzejmości Zysk i S-ka Wydawnictwa (www.zysk.com.pl) ogłaszamy dla Czytelników portalu LADY’S CLUB konkurs, w którym można zdobyć 2 egzemplarze książki Henry’ego Jamesa „Nacisk śruby i inne opowieści o duchach”. Otrzymają je ci z Państwa, którzy pierwsi odpowiedzą prawidłowo na pytanie: Jak się nazywał jeden z najważniejszych krytyków literackich XX wieku, który jako pierwszy dokonał freudowskiej interpretacji noweli „Nacisk śruby”? Odpowiedzi wysyłajcie na adres: redakcja@ladysclub-magazyn.pl.
REGULAMIN
1. Nagrodę w konkursie stanowią 2 egzemplarze książki Henry’ego Jamesa „Nacisk śruby i inne opowieści o duchach”, ufundowane przez Zysk i S-ka Wydawnictwo.
2. Rozdanie przewiduje 2 zwycięzców – każdy z nich otrzyma po jednym egzemplarzu książki.
3. Rozdanie trwa od 31 stycznia 2024 roku do wyczerpania nagród.
4. Do rozdania można zgłosić się tylko raz.
5. Zadanie polega na nadesłaniu prawidłowej odpowiedzi na pytanie: Jak się nazywał jeden z najważniejszych krytyków literackich XX wieku, który jako pierwszy dokonał freudowskiej interpretacji noweli „Nacisk śruby”?
6. Spośród nadesłanych odpowiedzi redakcja wyłoni 2 zwycięzców.
7. Wyniki zostaną ogłoszone pod informacją o książce na portalu LADY’S CLUB w sekwencji PAN BOOK.
8. Uczestnicy mają 3 dni na przesłanie wraz z odpowiedziami na adres redakcja@ladysclub-magazyn.pl swoich danych do wysyłki nagród drogą pocztową; w przypadku braku takiej informacji w wyznaczonym czasie zostanie wybrana kolejna osoba.
ROZWIĄZANIE KONKURSU. Pytanie: Jak się nazywał jeden z najważniejszych krytyków literackich XX wieku, który jako pierwszy dokonał freudowskiej interpretacji noweli „Nacisk śruby”? Odpowiedź: W 1934 roku amerykański krytyk literacki Edmund Wilson stwierdził, że duchy były halucynacjami guwernantki, która, jak zasugerował, była “represjonowana seksualnie”. Jako dowód Wilson wskazał na jej pochodzenie (była ona córką wiejskiego pastora) i zasugerował, że kobieta zauroczyła się swoim pracodawcą. Opinia Wilsona jako sławnego krytyka literackiego całkowicie zmieniła dyskurs wokół noweli. Wilson wyraźnie zastosował w analizie dzieła terminologię freudowską, na przykład wskazując, że guwernantka po raz pierwszy dostrzegła ducha na “fallicznej wieży”. Dokładna interpretacja tekstu, obejmująca całą książkę, powstała dopiero w 1965 roku, wykorzystując jako podstawę analizę freudowską Wilsona, charakteryzującą guwernantkę jako osobę “coraz bardziej szaloną i histeryczną”. Choć wielu autorów i czytelników popierało teorię Wilsona, nie była ona jednak w żadnym wypadku autorytatywna. Inni krytycy byli zwolennikami teorii, że ta historia powstała jako “alegoria dobra i zła”. Edmund Wilson (1895-1972) był powszechnie uważany za jednego z najważniejszych krytyków literackich XX wieku. Pracował jako główny krytyk książek w „The New Yorker” i często współpracował z „The New York Review of Books”. Przyjaźnił się z wieloma osobistościami tamtych czasów, w tym F. Scottem Fitzgeraldem, Ernestem Hemingwayem i Johnem Dos Passosem. Jego plan stworzenia serii narodowych dzieł klasycznych Library of America doszedł do skutku dzięki wysiłkom Jasona Epsteina już po jego śmierci. Wilson był dwukrotnym zdobywcą National Book Award i otrzymał Prezydencki Medal Wolności w 1964 roku. Książki otrzymują: 1) Natalia Wolak, Gniezno; 2) Marlena Zelek, Żarki. GRATULUJEMY! (wpis z 4 lutego 2024)
