Polacy i Litwini – tak bliscy, a bywało, że jednak tak dalecy. Przez setki lat w braterskich uściskach, ale również w ostrych sporach, pełnych podejrzeń i zarzutów. Mimo to wciąż sobie potrzebni. Najpierw z powodu śmiertelnego zagrożenia ze strony zakonu krzyżackiego, a potem państwa moskiewskiego. Tworzący od 1569 roku jedną Rzeczpospolitą Obojga Narodów, do tej pory różnie pojmowaną przez historyków litewskich i polskich. Przez wieki wspólne dzieje i czas zacierały różnice, lecz nadal one istnieją, choćby we współczesnych podstawach edukacyjnych obu państw. Przeczytajcie fascynującą, przeszło 600-stronicową książkę historyka Jerzego Besali „Tam kiedyś była Rzeczpospolita. Ziemie litewskie”. Gorąco polecam!
Elementem cementującym oba narody była polskość: język, kultura, instytucje polityczne, obyczajowość. Spajało oba narody również wyznanie chrześcijańskie, chociaż Litwini długo opierali się Rzymowi i przyjęli chrzest jako ostatni poganie Europy, dopiero w XIV wieku (Żmudzini jeszcze później). Następnie obydwa narody szlacheckie Polski i Litwy stopiły się tak bardzo, że w Konstytucji 3 Maja z 1791 roku w preambule zapisano, iż utworzono „wspólną a nierozdzielną Rzeczpospolitą”. Nie oznaczało to jednak ujmowania Litwie podmiotowości politycznej czy prawnej, co potwierdzały przepisy wykonawcze Konstytucji 3 Maja. „Litwo! Ojczyzno moja!” – gdy Adam Mickiewicz pisał „Pana Tadeusza”, genialną epopeję, myślał o Litwie jako o części Polski, a o Polsce jako o kraju zjednoczonym z Litwą. Taka była ówczesna świadomość.
Spoiwo, jakim była polskość, szybko jednak zwietrzało w dobie pojawienia się idei państw narodowych w XIX wieku. Aby odrodzić się jako państwo niezależne, nacjonalistyczna Litwa musiała jak najszybciej rozerwać kokon polskości. Sięgała najgłębiej jak się dało w dzieje, by dowieść nie tylko swojej samodzielności, lecz także wielkości – zawsze w opozycji do wszystkiego, co polskie. Trudno się Litwinom dziwić, bo Polacy równie mocno reagowali na wszelkie przejawy rusyfikacji czy germanizacji ze strony zaborców. Dlatego na przykład postać Jagiełły, który doprowadził do unii w Krewie w 1385 roku ze słynnym słowem applicare (po włosku przyłączyć), rysowana jest do dzisiaj przez wielu historyków litewskich w ciemnych barwach, w kontraście do jasnego obrazu wielkich książąt – Witolda Kiejstutowicza, Giedymina, Mendoga, Olgierda.
Unia w Krewie była aktem wydanym 14 sierpnia 1385 roku przez wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę, stanowiącym jego zobowiązanie przedślubne wobec Królestwa Polskiego. Wydanie aktu stanowiło wynik rozmów prowadzonych między księciem a panami małopolskimi na zamku w Krewie, a dotyczących małżeństwa królowej Jadwigi z Jagiełłą. Jagiełło zobowiązywał się przyjąć chrześcijaństwo w obrządku katolickim wraz z rodziną, dworem i możnymi oraz dać wolność Polakom wziętym w niewolę i przebywającym na Litwie. Ponadto przyrzekł przyłączyć do Królestwa Polskiego ziemie litewskie i ruskie. Przedmiotem sporu w historiografii jest to, czy akt ten oznaczał włączenie państwa litewskiego do Korony, czy był jedynie deklaracją woli Jagiełły, nie wprowadzającą nowego stanu prawnego. Część współczesnych historyków skłania się ku stwierdzeniu, że akt był jedynie obietnicą i miał formę umowy przedmałżeńskiej, a nie umowy międzypaństwowej oraz że nie był aktem unijnym z prawnego punktu widzenia. Fakt inkorporacji Wielkiego Księstwa Litewskiego do Królestwa Polskiego w akcie unii w Krewie poprzez słowo applicare został jednak później potwierdzony w pierwszym punkcie unii w Horodle.
Jerzy Besala (na zdjęciu powyżej) przygląda się w swojej starannie napisanej książce dziejom ziem litewskich, skupiając się na terenach dawnej Auksztoty (Litwy właściwej) i Żmudzi, które obecnie zajmuje Litwa – od średniowiecza, przez czasy Jagiellonów i Rzeczypospolitej Obojga Narodów, po rozbiory i XX wiek. Barwnie przybliża mało znane fakty, miejsca i postaci, które miały istotne znaczenie dla obu państw – litewskiego i polskiego.
Zmarły w sierpniu tego roku wybitny historyk i publicysta Jerzy Besala (rocznik 1951) ukończył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Od lat zajmował się dziejami Polski szlacheckiej. Opublikował kilkadziesiąt książek, między innymi biografie „Stanisław Żółkiewski” (1988), trzytomowe dzieło „Małżeństwa królewskie. Piastowie. Jagiellonowie. Władcy elekcyjni” (2006-2007), „Stefan Batory” (2010), „Zygmunt Stary i Bona Sforza” (2012) oraz popularne czterotomowe „Alkoholowe dzieje Polski” (2014-2021). W 2016 ukazała się jego książka „Tam kiedyś była Rzeczpospolita. Ziemie ukrainne” (nakład wyczerpany!). Autor często poruszał się w obszarze pomiędzy historią, psychologią, antropologią kulturową i innymi dziedzinami wiedzy. Szczególną wagę przywiązywał do psychologicznego rozumienia postaci, co znalazło odbicie w pięciotomowym cyklu „Miłość i strach. Dzieje uczuć kobiet i mężczyzn”. Był też autorem licznych artykułów w prasie, współpracował między innymi z “Polityką”, “Newsweekiem Historią” oraz “Wiedzą i Życiem”.
Dzięki życzliwości wydawcy mamy dla Was poniżej konkurs, w którym można zdobyć 2 egzemplarze tej książki. (Oprac. BUS)
KONKURS CZYTELNICZY
Dzięki uprzejmości Zysk i S-ka Wydawnictwa (www.zysk.com.pl) ogłaszamy dla Czytelników portalu LADY’S CLUB konkurs, w którym można zdobyć 2 egzemplarze książki Jerzego Besali „Tam kiedyś była Rzeczpospolita. Ziemie litewskie”. Otrzymają je ci z Państwa, którzy pierwsi odpowiedzą na pytanie: Kogo papież mianował pierwszym biskupem diecezji wileńskiej po przyjęciu chrześcijaństwa przez Wielkie Księstwo Litewskie? Odpowiedzi wysyłajcie na adres: redakcja@ladysclub-magazyn.pl.
REGULAMIN
1. Nagrodę w konkursie stanowią 2 egzemplarze książki Jerzego Besali „Tam kiedyś była Rzeczpospolita. Ziemie litewskie”, ufundowane przez Zysk i S-ka Wydawnictwo.
2. Rozdanie przewiduje 2 zwycięzców – każdy z nich otrzyma po jednym egzemplarzu książki.
3. Rozdanie trwa od 19 września 2023 roku do wyczerpania nagród.
4. Do rozdania można zgłosić się tylko raz.
5. Zadanie polega na jak najszybszym nadesłaniu odpowiedzi na pytanie: Kogo papież mianował pierwszym biskupem diecezji wileńskiej po przyjęciu chrześcijaństwa przez Wielkie Księstwo Litewskie?
6. Spośród nadesłanych odpowiedzi redakcja wyłoni 2 zwycięzców.
7. Wyniki zostaną ogłoszone pod informacją o książce na portalu LADY’S CLUB w sekwencji PAN BOOK.
8. Uczestnicy mają 3 dni na przesłanie wraz z odpowiedziami na adres redakcja@ladysclub-magazyn.pl swoich danych do wysyłki nagród drogą pocztową; w przypadku braku takiej informacji w wyznaczonym czasie zostanie wybrana kolejna osoba.
ROZWIĄZANIE KONKURSU. Pytanie: Kogo papież mianował pierwszym biskupem diecezji wileńskiej po przyjęciu chrześcijaństwa przez Wielkie Księstwo Litewskie? Odpowiedź: Pierwszym biskupem nowo kreowanej przez papieża Urbana VI diecezji litewskiej, a raczej wileńskiej, został w roku 1387 Andrzej, herbu Jastrzębiec, nazywany pospolicie Wasiłło, uprzednio biskup cereteński, to jest serocki na Wołoszczyźnie. Sprawował swój urząd do śmierci w roku 1399. Oprócz kościoła katedralnego w Wilnie, pod wezwaniem św. Stanisława, który stanął na zgliszczach świątyni pogańskiej, diecezja posiadała pierwotnie tylko sześć kościołów: w Wiłkomierzu, Niemenczynie, Miednikach, Mejszagole, Krewie, Bolciach i Hajnie, nie licząc kaplicy w Wilnie, którą ufundował w roku 1397 biskup Andrzej Wasiłło (źródło: „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, tom V). Początki katolicyzmu na Litwie wiążą się z królem Litwy Mendogiem, który w 1251 roku ochrzcił się z żoną i dwoma synami. Był to jednak akt akt polityczny, mający na celu otrzymanie korony. Po 10 latach Mendog powrócił do pogaństwa. Wielkie Księstwo Litewskie było ostatnim państwem na terenie Europy, które przyjęło chrześcijaństwo, a chrzest Litwy w 1387 roku był przełomowym momentem w dziejach narodu. Główną przyczyną chrztu Litwy było zagrożenie krzyżackie i sytuacja polityczna w ówczesnej Europie. Litwa miała możliwości przyjęcia chrztu od Krzyżaków, prawosławnej Rusi i katolickiej Polski. By zachować samodzielną pozycję państwową w chrześcijańskiej Europie, musiała dokonać wyboru – znaleźć odpowiedniego sojusznika. Wybrała Polskę. Biskup Andrzej Wasiłło urodził się w Krakowie, był franciszkaninem i, między innymi, spowiednikiem królowej Elżbiety Łokietkówny. Książki otrzymują: 1) Jan Kowalkowski, Warszawa; 2) Elżbieta Olędzka, Koniecpol. GRATULUJEMY! (wpis z 24 września 2023)
